1. ZİHİN HARİTALARI
Zihin Haritası, organize edilmiş bir beyin fırtınası yöntemidir.
ÖZELLİKLERİ
• Zorlayıcı olmayan söz dizimi vardır.
• Konu ile ilgili zihnimizde ne varsa bunu kağıda dökmemizi sağlar.
• İki boyutludur.
• Sınıflamalardan veya kategorilerden seçimler yapmaz.
• Bir merkeze ana fikir yazılarak, tüm yönlere doğru ağlar kurarak ana fikir geliştirilir.
• Resim, renk, sekil kullanılır.
Zihin Haritasının Yapılışı
1)Konu: Büyük bir kağıt üzerine konunun özünü tanımlayan bir sözcük ya da kısa bir tümce yazın. Çevresine bir daire çizin.
2) Anahtar Sözcükler: Anahtar sözcükler konu ile ilgili ilk akla gelen sözcüklerdir. Bu sözcükler bağlantılar kurma yoluyla, ilgili düşünceleri ortaya çıkarıp çizebilmemizi sağlar. Merkezi konu ile ilgili olan bütün düşüncelerinizi anahtar sözcükleri kullanarak, olabildiğince çabuk kağıda geçirin. Bütün ilgisiz sözcük ve deyimleri göz ardı edin ve sadece düşüncelerinizi daha iyi açıklayan anahtar sözcükler üzerinde odaklanın.
3) Anahtar Sözcükleri Büyük Harfle Yazın: Büyük harflerle yazmak beyninizde çok daha fazla görsel imaj oluşturur ve el yazısına göre daha kolay hatırlanır. Düşüncelerinizi olabildiğince az sözcükle ifade edin.
4) Aklınıza Gelen Her Şeyi Kağıda Geçirin: Aklınıza gelen şeyler ne kadar bağlantısız ve komik görünürse görünsün, aklınıza o anda gelen bağlantıları büyük harflerle yazın ve kağıdınızı olabildiğince çabuk doldurmaya çalısın. Eğer herhangi bir yerde takılı kaldıysanız, haritadan herhangi bir düşünceye odaklanıp o düşüncenin zihninizde yarattığı yeni düşünceleri hızla kağıda geçirin.
5) Bağlantıları Kurun: Merkezden uzaklaşacak şekilde anahtar sözcükleri birbirine düz çizgilerle bağlayın. Bu sözcükleri birleştirerek bir düşüncenin diğeriyle bağlantılı olduğunu açıkça göstermiş olursunuz ve düşüncelerinizi öbekler halinde bir araya getirmenize ve organize etmenize yardımcı olacak bağlantıları görmeye başlayacaksınız. Eğer gerekli görüyorsanız ekstra sözcükler ekleyebilirsiniz.
6)Grafiklerin Kullanılması: Renkler, resimler ve semboller önemli düşüncelerin vurgulanmasında kullanılabilir. Harita üzerinde farklı bölgeler arasında ilişkileri gösterebilir. Ana noktaları göstermek için renkler kullanılabilir.
7) Ana Kümeleri Konulara Dönüştürecek Şekilde Organize Edin: Zihniniz bir şeyi nasıl kümelendiriyorsa kağıt üzerinde de ayni yapıyı görebilirsiniz. Bu nedenle zihin kağıtta gördüğü sekli çok daha çabuk kabul etmektedir. Bu harita, zihnin gözüyle şekillendirilmiş olarak açıklanabilir. Düşünceler kümelendirildikten sonra artik bu düşünceleri yaratan kişinin görüş açısından çıkarak bunları ilk defa gören ve eleştiren kişi konumuna geçebilirsiniz. Bir eleştirici olarak kendi bağlantılarınızı, ayni zamanda eksik bilgileri ve hangi alanlarda daha fazla düşünceye ihtiyaç duyduğunuzu test edebilirsiniz. Zihin haritası bir düşünce üreticisidir.
8) Gözden Geçirme: Devamlı olarak gözden geçirerek, incelterek kendi zihin haritanızı geliştirebilirsiniz. Bu yolla düşüncenizi her zaman aktif tutup en sonunda kendi cevabinizi buluncaya kadar son cevaba yaklaşırsınız.
2.KAVRAM HARİTALARI
Kavram haritası, kavramlar arası ilişkileri kurmada öğrencilere yardım etmek için tasarımlanan şematik bir gösterimdir. Diğer taraftan, iyi bir anlamayı inceleme tekniği iyi bir öğretim tekniği olduğu için kavram haritaları bilgileri organize etmede, öğrencilerin yanlış kavramalarını tespit etmede ve öğrencilerle kavramların anlamlarını tartışırken kullanılabilecek iyi bir öğretim tekniğidir.
Öğrenciler bir ders konusu anlatımında ya da okuduğu bir ders konusunu anlamak için önce o konudaki kavramları belirlemeli ve bu kavramlar arasındaki ilişkileri anlamaya çalışmalıdır. Öğrenme öğrencinin kendi çabası ile oluşur. Öğrenci kendi başına kavramları düşünebilmeli ve onları ilişkilendirebilmelidir. Bu amaçla Novak ve Gowin(1983), Ausubel’in öğrenme kuramını da temel alarak kavram haritalarını geliştirmişlerdir.
Kavram haritaları, bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sağlar.
David Ausubel'in oluşturduğu bu kuramın temelinde şu düşünce vardır : "Öğrenmeyi etkileyen en önemli faktör öğrencinin mevcut bilgi birikimidir. Bu ortaya çıkarılıp ona göre öğretim planlanmalıdır".
ÖZELLİKLERİ;
- Kavramları ve kavramlar arası ilişkileri haritalandırır.
- Konuya göre değişik yapılar gösterebilir.
- Ancak her zaman hiyerarşik bir yapı izler.
- En genel, birincil kavramlar, ikincil kavramlar, bağlantı kavramlar temel özelliğidir.
- Yatay, dikey, çapraz oklar kullanılır.
- Okların yönleri mutlaka belirtilir.
- Renk veya sekil kullanılabilir.
- Örnekler bir veya iki sözcükle kullanılabilir.
-Daha çok öğretmen tarafından veya lise, lisans ve daha üst eğitimdeki öğrenciler tarafından kullanılması önerilir.
Kavram Haritaları Niçin Yararlıdır?
Son yılarda, kavram haritaları öğretmenler için çok yararlı öğretme ve değerlendirme stratejisi haline gelmiştir. Bu stratejiyi diğerlerinden üstün kılan yararları aşağıda sıralanmıştır:
• Kavram haritası yöntemini diğerlerinden üstün kılan öncelikli avantajı, esas fikirlerin görsel sunumunu elde edilebilir kılmasıdır. Ancak kavram haritaları gerek öğretmenlerin gerekse öğrencilerin yarattığı bütünlerdir. Bu sebeple aynı konuya ya da kavrama yönelik kavram haritaları yaratıcıların özel görüşlerini yansıttıkları için farklı faklı çizilebilir.
• Öğrenmeyi gözle görülür biçimde arttırır.
• Faklı öğrenme şekillerine ve öğrenciler arasındaki diğer bireysel faklılıklara hitap eder.
• Pek çok değişik konu, öğretim aşaması ve not seviyesi için uygundur.
• Öğrenilmesi, öğretilmesi ve kullanılması kolaydır.
• Kapsam temellidir.
• Kapsam oluşturulması ve bütünleştirilmesinin değerlendirilmesinde kolaylıkla kullanılabilir.
• Kavram haritaları, öğrenci merkezli, öğrenci aktif yöntemlerdir ve öğrenciyle öğretmen tartışarak bir haritayı oluşturduklarında öğretmen öğrenci etkileşimini teşvik eder.
• Kavramlar arasındaki doğrusal ilişkileri tanımlanmalarına yararlı bir alternatif oluşturulur.
• Bir sistem içindeki ilişkileri göstermesinde yararlı alternatiflerdir.
Öğrenciler okul yılları süresince, kavram haritaları oluşturmayı öğrendikçe kavramları ayrı ayrı ve kopuk düşünmekten çok, kavramlar arasında bağlantılar kurmaya alışacaklardır. Bir kavramı öğrendikçe yeniden pek çok harita düzenlemek için istekli olacaklardır. Öğrenciler kavram haritaları oluşturmaya devam ettikçe bilgileri organize etme ve kavramları, sentezlerle birleştirme konusunda yetenekleri de gelişecektir.
Kavram Haritaları Nasıl Oluşturulur?
• Öğretilecek konunun kavramları listelenir. Kavramlarla ilgili açıklama ger ekmez. Eşya ve olayların tekil örnekleri, özel adlar kavram olmadıkları için bu listeye alınmaz. İlkeler ve kavramlar arası ilişkiler de bu listeye dahil değildir.
• Kavramlar listesinden en genel veya en üst düzeyde olan sözcük ayrı bir sayfanın başına yazılır. Bu bir kavram olabileceği gibi bir tema da olabilir. Bundan sonra öğretilmek istenen ilişkili kavramlar aşamalı bir düzende sayfaya yerleştirilir. Düşey düzenlemede en genel kavram en üstte,eşit genellikteki kavramlar aynı satırda,diğerleri genellik derecelerine göre azalan sırda sayfanın altına doğru sıralanır.
• Kavramlar haritadaki değer sözcüklerden kolayca ayırt edilebilmelidir. Bunun için kavramlar kutu veya yuvarlak içine alınır.
• Öğretilmek istenilen kavramlar arası ilişkiler genelleme ve ilkeler ayrıca listelenir.
• Kavram haritasında iki kavram arasındaki ilişkiyi göstermek üzere iki kutu bir çizgi ile bağlanır. İlişki bu çizginin üzerine birkaç kelimelik bir ibareyle yazılır. Bu ilişki haritadaki kavramlardan en az birini ilgilendiren bir önermedir. İlişkiler ve ilkeler kutulanmaz. Bazı hallerde ilişkinin yönü önemli olduğu için belirtilecek ilişki yönü ok ile gösterilir. İlişkileri içermeyen bir kavram haritası daha ziyade bir akış diyagramına benzer, öğretimde yeterince etkili olmaz.
• Kavram haritası gereğinden fazla şişirilmemelidir. Harita başlangıçta basit tutulmalıdır. Harita çok sayıda kavramı ilişkiyi ve ilkeyi içeriyorsa önce en önemli elemanları topluca gösteren bir genel harita, sonra genel haritanın bölümlerini ayrı ayrı gösteren ayrıntılı haritalar yapılmalıdır.
• Bu aşamalardan sonra kavram haritası tamamlanmış olur. Ancak bu süreç içerisinde dikkat edilmesi gereken bazı konular vardır. Tüm harita genelinde oradan oraya atlanmamalıdır, güçlü temeli olmayan başlıklar seçilmemelidir. Bu başlıklar seçilirken aranacak en güçlü sebep öğrencilerin daha önceden edindiği bilgilerin devamı niteliğinde olmasıdır. Dersin uygun aşamaları süresince önceden öğrenilmiş bilgilerle yeni kavramların ilişkilendirilmesi sağlanmalıdır.
Kavram Haritalarının Dersin Değişik Düzeylerinde Değişik Amaçlarla Kullanılması
Kavram haritası, bir öğretim stratejisi olarak, öğretim modelinin her aşamasında uygulanabilir bir nitelik taşımaktadır. Kavram haritaları, bir konu boyunca defalarda kullanılabilir, örneğin, başlangıç aşamasında, gelişme aşamasında ya da açıklama aşamasında ve değerlendirme aşamasında. Kavram haritaları aynı zamanda, öğrencilerin konular arasında bağlantı kurmalarına yardımcı olan, üniteler ya da bölümler arasındaki geçiş görevini de üstlenir. Pek çok öğrenci için kavram haritaları bir konu ya da üniteyi tekrar etmenin ve sınavlara hazırlanmanın doğal bir yolu olabilir.
Başlangıç Aşamasında Kavram Haritasının Kullanılması
Eğer öğrencilerin kavram hakkında önceden bilgileri varsa, bu aşamada kavram haritasının yöntemini kullanmak en uygun stratejilerden birisidir. Bu aşamada, kavram haritaları öğrencilerin kavram hakkında önceden bir şeyler bilip bilmediklerini belirlemek amacıyla da kullanılabilir. Öğrencilerden o andaki anlattıklarına göre bir kavram haritası yapmaları istenebilir. Bu da sınıfımızdaki öğrenciler arasındaki en genel yanlış anlamaları belirleyip düzeltmek için bir fırsat verecektir.
Kavram haritası bir başlangıç çalışmasında kullanılırsa, daha sonraki aşamalarda öğrencilerden aynı kavramı yeniden haritalandırmaları istenebilir. Böylece öğrencilerin öğrenmelerinde ne kadar önemli bir gelişme olduğunu görsel olarak ölçme olanağı elde edilmiş olur.
Araştırma Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı
Bu aşamada, kavram haritası öğrencilerin kavram değişiklikleri hakkındaki görüşlerini sergilemelerini sağlar ve onlar kavramların yeni yönlerini araştırdıkça konularda gelişir. Bu çalışma sırasında, öğrencilere kısmen tamamlanmış bir harita verip kavramı araştırıp öğrendikçe bu haritayı tamamlamalarını istemek, özellikle de öğrenciler kavram haritası yöntemini yeni öğreniyorsa, çok uygun olacaktır. Öğrenciler daha önce kavram haritası yapmışlarsa aynı haritayı kullanabilir ve farklı renkte bir kalem kullanarak onu değiştirebilirler. Bu değişiklikler de, bir kavramı araştırdıkça ne kadar çok yeni bilgi öğrendiklerini yansıtacaktır.
Açıklama Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı
Açıklama aşamasında bir kavram haritası yapmak, öğrencilerin bir kavramdan ne anladıklarını görsel olarak yansıtması nedeniyle uygun olacaktır. Fen bilgisinde örneğin deneysel bir çalışma ya da tartışma tamamlandıktan sonra öğrencilerden bir kavram haritası çizmeleri istenebilir. Eğer kavramlar çok zor değilse, bunu kendileri yapabilirler, aksi halde onlara kısmen tamamlanmış bir harita verip gerisini tamamlamaları istenebilir. Okuduklarında ve kavramlardan ne anladıklarını özetlemeleri istenip, daha sonra bir kavram haritası çizmeleri istenebilir.
Öğrencinin öğrenme sistemine bakarak, not alma ya da taslak çıkarma gibi yöntemlerle alternatif olarak kullanılan kavram haritası da çok yararlı olabilir. Bazı öğrenciler için taslak çıkarmak güç olabilir ve bu öğrenciler için kavram haritası daha doğal bir alternatif olabilir. Ayrıca, eğer öğrenciler daha önceki bir aşamada aynı kavramın bir haritasını yapmışlarsa, bu ikisini karşılaştırmak ilginç olacaktır.
Geliştirme Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı
Bu aşamada öğrencilerin, açıklama bölümünde çizmiş oldukları bir kavram haritasını aynı kavram için yeniden kullanmaları fakat farklı renkteki kalemlerle, geliştirme çalışmasında öğrendikleri doğrultusunda eklemeler yapmaları uygun olacaktır.
Gelişme aşamasındaki kavram haritası, çapraz bağlantıları ve ileri düzeydeki önermeleri ile bir önceki aşamanınkinden daha karmaşık görünebilir. Aynı zamanda, kısmen tamamlanmış bir haritayı öğrencilere vermek de, geliştirmekte oldukları bir kavram hakkındaki bir sınıf ya da grup tartışmasını başlatmak için uygun bir yoldur.
Değerlendirme Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı
Kavram haritası, pek çok değerlendirme çalışmalarına uygun bir metottur. Öğrencilerin bir kavramı ne kadar iyi anladıkları konusunda yararlı yollar sunmaktadır. Aynı zamanda, öğrencilerin anlamakta güçlük çektikleri kavramları belirlemek açısından da olasılıklar yaratır.
Kavram haritası bazı öğrencilerin daha fazla ilgisini çekeceğinden ve bir kavramın haritaya dökülmesinin tek bir yolu olmadığından, başlangıçta öğrencilerin çizdiği haritalara not verilmemesi tavsiye edilir. Böylece, öğrencilerin bir kavramı ne kadar iyi anladıklarını onlara söyleme ya da takıldıkları yerleri çözebilme fırsatı elde edilmiş olur. Haritada öğrencilere zorluk çıkaran alanları belirledikten sonra, bireysel olarak yanlış anlamaları tartışıp haritayı yeniden çizmeleri istenebilir. Bu da öğrencilerin kavramları anlama ve aralarındaki ilişkileri çözümleyebilmelerini sağlayacaktır.
Öğrenciler kavram haritası yapmaya alıştıklarında artık, yaptıkları haritalara not vererek değerlendirilebilir. Bununla birlikte, öğrencilerin haritalarında sundukları önermelerin bütünlüğü ve niteliği notla değerlendirilir.
3. BİLGİ HARİTALARI
Bilgi Haritası, bir metindeki önemli sözel bilgilerin ve bu bilgiler arasındaki ilişkilerin şematik olarak gösterilme biçimidir. Bilgiyi haritalandırma, metindeki bilgiyi anlamak için metni iki boyutlu olarak yapılandırılmış haritalara dönüştürme tekniklerinden biridir. Öğretmen tarafından nasıl kullanılacağı öğretilmelidir. Bu araç öğrenenler tarafından kullanılır.
Özellikleri:
1. Öğrenilecek bilgiyi haritalandırır.
2. Bilgi haritasının görsel yapısı ilk bakışta önemli miktarda bilgi sunar.
3. Kavramlar, alt kavramların yanı sıra tanım, diğer önemli bilgiler, özellikler ve örnekler bu haritada yer alabilir.
4. Daha çok öğrenen tarafından kullanılan araçlardır.
5. Birçok yönden kavram haritasından farklıdır.
6. Haritadan daha çok sema seklinde oluşturulur.
7. Kullananlar için bazı kuralları biçimsel olarak bazı kurallar çerçevesinde özgür davranabilirler.
Bilgi Haritasının Yapılışı:
1. Metni çok dikkatli oku.
2. Metnin ana başlık veya ana noktasını incele.
3. Metnin alt başlık veya yardımcı noktalarını incele.
4. Metindeki örnekleri bul.
5. Önemli görüşleri yansıtan ana düşünce cümlelerini bul.
6. Nasıl bir sistematikle vereceğini düşün.
7. Kağıdı bu sistematiğe göre planla.
8. Renkli kalem, figür, çizimlerden yararlan.
9. Kapsamı mutlaka izle, haritayı oluştururken yaratıcılığı, kutucukları ve renkleri özenli kullan.
10. Hem anlaşılır hem içerikle ilişkili hem de yaratıcı bir harita hazırla.
